Bazylika Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Dąbrowie Górniczej

---

Pierwszy kościół

W historii Dąbrowy Górniczej pierwsza świątynia, która nosiła wezwanie św. Aleksandra, została wzniesiona we wsi Stara Dąbrowa w latach 1875–1877. Kamień węgielny pod budowę został położony 29 lipca 1875 roku, a za całe przedsięwzięcie odpowiadał ks. Grzegorz Augustynik jako główny budowniczy. Kościół zbudowano w stylu ceglanej jednonawowej architektury, charakteryzującej się dwiema wieżami umiejscowionymi z przodu. Całość powstała na podstawie projektów autorstwa Juliana Polcera.

Ukończenie budowy miało miejsce 4 grudnia 1877 roku. Świątynia pełniła funkcję kościoła filialnego parafii pw. Świętej Trójcy w Będzinie. Z kolei 18 października 1885 roku, kościół został konsekrowany przez biskupa kieleckiego Tomasza Teofila Kulińskiego. Co ciekawe, obecnie, miejsce to jest połączone z północną nawą teraz istniejącej bazyliki, gdzie funkcjonuje jako kaplica pw. św. Aleksandra.

Rozbudowa świątyni

Po zakończeniu budowy kościoła św. Aleksandra dostrzegano już jego ograniczenia przestrzenne. Ksiądz Dutkiewicz, będący ówczesnym opiekunem świątyni, postanowił podjąć działania mające na celu uzyskanie zgody na budowę nowego kościoła w górnej części Dąbrowy. W odpowiedzi na tę inicjatywę władze zasugerowały, że mogą zezwolić na budowę, jednak pod warunkiem przekształcenia kościoła św. Aleksandra w cerkiew prawosławną. Ksiądz Dutkiewicz stanowczo odmówił, co doprowadziło go do konieczności ucieczki z Dąbrowy, gdyż publicznie krytykował władze. Dotarł do Ameryki, gdzie wsparł finansowo budowę nowej świątyni.

W efekcie podjęto decyzję o rozbudowie istniejącego już kościoła. Obiecano, że władze zezwolą na tę inwestycję, a w konsekwencji rozebrano dwie wieże, uzyskując przestrzeń na praktycznie nową konstrukcję kościoła, która połączono ze starym budynkiem, który stał się obszerną kaplicą. W zakresie finansowania zaangażowani byli wszyscy robotnicy dąbrowscy, ponieważ przez pewien czas ich zakłady pracy potrącały składki na tę inwestycję. Kamień węgielny pod nowy kościół został uroczyście położony 2 sierpnia 1898 roku przez księdza Leopolda Dobrzańskiego, dziekana będzińskiego.

Nowo wybudowany kościół, zaprojektowany przez Józefa Stefana Pomiana-Pomianowskiego, reprezentuje styl neogotycki i ma konstrukcję halową z poprzeczną kaplicą św. Aleksandra, dawniej kościołem. Świątynia została zaplanowana w formie trójnawowej, z dwoma transeptami oraz trzema wieżami w fasadzie zachodniej. Całość ma imponujące wymiary, wynoszące 68 metrów długości, 30 metrów szerokości oraz 30 metrów wysokości.

Dominującym elementem w krajobrazie miasta jest główna wieża kościoła, której wysokość osiąga 86 metrów i zwieńczona jest krzyżem. Wieża ta, zaledwie 5 metrów wynosi jej stalowy hełm pokryty blachą miedzianą, co sprawia, że jest jednym z najważniejszych punktów odniesienia w Dąbrowie. We wnętrzu wieży znajdują się różne poziomy, w tym pomost widokowy, z którego rozciąga się malownicza panorama miasta.

Nieco niżej zlokalizowany jest pomost z elementem, który niegdyś był kluczowy dla funkcjonalności – skrzynią z piaskiem, która miała za zadanie stabilizować ciężar zegara. Niestety, oryginalne ciężarki ze względów, które nie zostały wyjaśnione, zaginęły, a do ich funkcji wprowadzono przedmioty zastępcze. Zegar kościelny, który pięć lat wcześniej przywieziono z zachodnich regionów kraju, zdobył nowoczesny mechanizm elektroniczny, eliminując konieczność jednorazowego nakręcania go co tydzień.

Kolejnym poziomem w konstrukcji wieży jest dzwonnica. Oryginalnie znajdował się tam zestaw spiżowych dzwonów z 1934 roku, które podobno były darem od stoczniowców z Gdyni. Jednak część z nich została zdemontowana przez Niemców podczas drugiej wojny światowej i wywieziona, pozostawiając jedynie dzwon imienia Stefan. W dzwonnicy wisi również stalowy dzwon stworzony w Hucie Bankowej w 1947 roku.

Wszystkie dzwony w dzwonnicy zostały zachowane, co podkreśla ich unikalność. Następny poziom obejmuje tarasy widokowe, usytuowane mniej więcej na wysokości dwóch trzecich bocznych wież. Strop bazyliki charakteryzuje się typową gotycką konstrukcją, gdzie elementy dachu nie wspierają się na kopułach, lecz oparte są na specjalistycznych drewnianych podporach. Na tym poziomie znajdują się również przejścia do obu wież bocznych, które prowadzą do krętych metalowych schodów prowadzących na drewniany balkon chóru.

Łaskami słynąca figura NMP Anielskiej

W samym sercu diecezji sosnowieckiej, konkretnie w Dąbrowie Górniczej, od 1904 roku szczególna cześć oddawana jest NMP Anielskiej. Do stworzenia figury Matki Bożej z Dzieciątkiem posłużył artystom wizerunek Maryi, który został przekazany ks. Grzegorzowi Augustynikowi przez wiernych z Włoszczowy, gdzie pełnił rolę proboszcza. Figurka, wykonana z cyprysu, zdobi ołtarz główny dąbrowskiej bazyliki i jest dziełem Józefa Baltazara Proszowskiego z Częstochowy.

W przedstawieniu Maryi, otoczonej przez Boga Ojca, Ducha Świętego oraz świętych: Józefa, Joachim, Franciszka, Klarę i aniołów, ukazana jest w postawie stojącej, jako Królowa Świata, w koronie i z berłem. Stoi na kuli ziemskiej, depcząc prawą nogą ciało węża, co symbolizuje jej potęgę nad złem. Na lewym ramieniu trzyma Jezusa, który ma rozłożone ręce, a na kolanach dzierży królewskie jabłko. Twarz Matki Bożej skierowana jest w stronę Dzieciątka.

Maryja nosi różową suknię zdobioną stylizowanymi liliami andegaweńskimi oraz niebieski płaszcz, który dodatkowo okrywa jej głowę, będący ozdobiony złotymi gwiazdami. Płaszcz na brzegu zdobi lamówka przetykana szlachetnymi kamieniami. Dzieciątko Jezus, które trzyma, ma sukienkę w kolorze białym, zdobioną złotymi krzyżykami. Całość sceny otaczają złociste promienie oraz dwanaście gwiazd.

Kompozycja figury nawiązuje do szczególnego typu przedstawienia, jakim jest sacra conversatione (święta rozmowa), w którym Matka Najświętsza często ukazywana jest w otoczeniu świętych. Obraz ten jednoznacznie ukazuje chwałę Maryi Niepokalanej, unoszonej przez dwa anioły, depczącej węża symbolizującego szatana, co symbolizuje jej łaskę Wniebowzięcia oraz Ukoronowania. Przy tym niezwykłym wydarzeniu świadkami są Trójca Święta oraz zastępy aniołów.

Wyrazem hołdu wiernych dla NMP Anielskiej, która jest uważana za „skuteczną orędowniczkę u Boga i najpewniejszą pomoc w trudnościach”, było ogłoszenie przez Prymasa Polski kard. S. Wyszyńskiego 2 sierpnia 1957 r. Maryi Anielskiej Patronką Dąbrowy Górniczej oraz Matką Zagłębia. Z kolei, szczególnym znakiem czci ze strony mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego była koronacja figury, która cieszy się wieloma łaskami, koronami papieża Pawła VI 19 maja 1968 r. przez prymasa S. Wyszyńskiego oraz metropolitę krakowskiego K. Wojtyłę.

Dalsze dzieje

W 1900 roku, podczas swojej wizyty w Rzymie, ks. Grzegorz Augustynik podjął działania zmierzające do uzyskania odpustu dla kościoła poświęconego Matce Boskiej Anielskiej. Dzięki breve Leona XIII z 19 marca 1901 roku, świątynia ta została podniesiona do rangi probazyliki, co stanowiło ważny krok w jej historii. W kolejnym roku, bazylika zyskała przywilej obchodzenia kilku odpustów, które miały miejsce: 3 maja, podczas uroczystości św. Aleksandra, który jest patronem pierwszego kościoła, 13 listopada, w dzień wspomnienia św. Stanisława Kostki oraz 2 sierpnia, w dniu święta Matki Bożej Anielskiej – odpustu Porcjunkuli.

W 1904 roku, w ołtarzu głównym umieszczono koronowaną figurę Matki Boskiej Anielskiej. Figura ta, słynąca się z łask, ma wysokość 170 cm i została wyrzeźbiona z drewna cyprysowego przez Baltazara J. Proszowskiego. Jest uznawana za centralny element ołtarza głównego, przyciągając wzrok wielu wiernych i zwiedzających. Warto również zwrócić uwagę na wnętrze świątyni, które zdobi artdecowska dekoracja malarska ścian i sklepienia, stworzona w latach 1927–1929 przez artystów Michała Kowala oraz Jana Nygę „Starszego”.

Wnętrze

Wnętrze bazyliki zachwyca swoją spójną architekturą, którą definiuje neogotycki styl. Ołtarze, ambona oraz konfesjonały wyróżniają się wyjątkowymi formami, tworząc harmonijną całość. Wielki ołtarz główny jest bogato zdobiony zarówno malarstwem, jak i rzeźbą. Centralnym punktem tego ołtarza jest obraz przedstawiający Trójcę Świętą, otoczoną aniołami oraz świętymi: św. Józefem, św. Joachimem, św. Franciszkiem i św. Klarą. Uzupełniają go rzeźby cudownej figury Maryi, która trzyma Jezusa, a po bokach ustawione są posągi św. Rozalii i św. Antoniego z Padwy.

Dodatkowo, mniejsze figury archaniołów: Gabriela, Michała i Rafała, wzbogacają to monumentalne dzieło. Pierwsza przedstawienie Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w tym kościele pojawiło się w 1897 roku; był to obraz, który stworzono na wzór dzieła z Włoszczowy. Obecna figura w ołtarzu, wykonana z drzewa cyprysowego, została wyrzeźbiona przez Józefa Baltazara Proszowskiego w 1904 roku. Mierzy ona 170 cm wysokości, a Najświętsza Maryja Panna w prawej ręce trzyma berło, zaś na lewej kolanach wspiera małego Jezusa z królewskim jabłkiem.

W transepcie można podziwiać kilka neogotyckich ołtarzy, w tym:

• Ołtarz św. Barbary z rzeźbami św. Kingi i św. Jadwigi,
• Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa z rzeźbami Maryi oraz św. Jana Ewangelisty i obrazem Ukrzyżowania.

W kaplicach przy prezbiterium znajduje się ołtarz NMP Różańcowej, który zdobią rzeźby patronów Śląska: bł. Czesława i św. Jacka, a także św. Antoniego z Padwy w zwieńczeniu. Dodatkowo, w owej kaplicy można odnaleźć także ołtarz św. Józefa, gdzie rzeźby patronów Polski: św. Wojciecha i św. Stanisława są obecne, a w zwieńczeniu umieszczona jest figura bł. Wincentego Kadłubka.

Kaplica św. Aleksandra wyróżnia się polichromią, która przedstawia anielski orszak oraz świętych, a także neogotycki ołtarz z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej. W osobnej kaplicy, znanej jako Porcjunkula, nawiązującej do słynnej Porcjunkuli w Asyżu, wzniesionej w 1913 roku, spoczywa ks. Grzegorz Augustynik.

Remont

W 1910 roku przeprowadzono renowację kościoła św. Aleksandra, nadzorowaną przez Piotra Nizińskiego z Krakowa. Prawdopodobnie remont ten został zrealizowany na podstawie projektu autorstwa Tetmajera. Zastosowano wówczas oryginalne wzory, a finansowanie remontu pochodziło z ofiar złożonych przez prominentnych urzędników Kolei Wiedeńskiej. To jednak nie był jedyny remont tej budowli.

W 1952 roku kościół przeszedł gruntowną odnowę, podczas której artysta malarz Wacław Pużyński zajął się restauracją polichromii, wykorzystując zachowane pierwotne kartony jako wzory do odnowienia.

W 1913 roku, na pamiątkę otrzymania odpustu Porcjunkuli, ks. Grzegorz Augustynik wybudował kaplicę w sąsiedztwie bazyliki. Po jego śmierci w 1929 roku, został tam pochowany. Wnętrze kościoła ozdobione jest pierwszym obrazem Matki Boskiej Anielskiej pochodzącym z dużego ołtarza kościoła św. Aleksandra.

Bazylika

Bazylika mniejsza to rodzaj kościoła, który cieszy się specjalnymi przywilejami nadanymi przez papieża. Te wyjątkowe honory są przyznawane ze względu na znaczące walory liturgiczne, aktywności pastoralne oraz wyjątkowe osiągnięcia w historii i sztuce, co tworzy szczególną więź z Ojcem Świętym.

Początek tego tytułu sięga 1783 roku, kiedy to papież Pius VI nadał go kościołowi św. Mikołaja w Tolentino. Etymologia słowa „bazylika” wywodzi się z języka greckiego, gdzie termin βασιλικός oznacza coś królewskiego, a stoa basilike odnosi się do hali królewskiej, co wskazuje na majestatyczny charakter tych budowli.

Kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Dąbrowie Górniczej uzyskał tytuł bazyliki (probazyliki) 19 marca 1901 roku. Ciekawostką jest fakt, że jest to pierwsze sanktuarium maryjne w Polsce, które zostało wyróżnione tym prestiżowym tytułem.

Sanktuarium

Bazylika pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej stanowi ważne sanktuarium w diecezji sosnowieckiej. W roku 1957, w imieniu Stolicy Apostolskiej, prymas Stefan Wyszyński uhonorował NMP Anielską tytułem patronki Dąbrowy Górniczej oraz Matki całego Zagłębia.

Duszpasterze

W parafii Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Dąbrowie Górniczej pełnią posługę znani duszpasterze. Na czoło tej wspólnoty duszpasterskiej wysuwa się ks. Andrzej Stasiak, który piastuje funkcję proboszcza oraz kustosza Sanktuarium. Wsparciem dla niego jest ks. Dariusz Stopa, pełniący rolę wikarego.

Warto zaznaczyć, iż historia duszpasterzy w tej parafii sięga wielu lat wstecz. Poniżej przedstawiona tabela ukazuje proboszczów, którzy przez lata zasiadali na tej zaszczytnej pozycji:

Proboszcz	Okres funkcjonowania w parafii
Józef Dutkiewicz	1891–1896
Józef Sikorski	1896–1897
Grzegorz Augustynik	1897–1902
Jan Kołakiewicz	1902–1906
Grzegorz Augustynik	1906–1916
Stanisław Mazurkiewicz	1916–1933
Stefan Niedźwiedzki	1933–1945
Stanisław Ufnarski	1945–1955
Jan Domarańczyk	1955–1968
Stanisław Buchalski	1968–1979
Henryk Danielewski	1979–1994
Jan Leks	1994–2006
Andrzej Stasiak	od 2006 roku

Pielgrzymki

Pielgrzymki do Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Dąbrowie Górniczej cieszą się dużym zainteresowaniem. Co roku wielu pielgrzymów gromadzi się w sanktuarium, aby oddać cześć Matce Bożej i uczestniczyć w modlitwach.

Do najważniejszych grup pielgrzymów, które odwiedzają to miejsce, należy zaliczyć:

• mężczyzn i młodzieńców, którzy pielgrzymują w trzecią niedzielę maja,
• niewiasty oraz dziewczęta, przybywające 2 sierpnia,
• Amazonki, które organizują pielgrzymkę 8 marca,
• członków Duchowej Adopcji Dziecka Poczętego, gromadzących się 25 marca,
• Sybiraków oraz Kombatantów, którzy pielgrzymują w styczniu,
• Harcerzy, którzy przybywają w miesiącu kwietniu,
• Honorową Straż Najświętszego Serca Pana Jezusa, która zatacza pielgrzymkę w maju,
• Żywy Różaniec, który również gromadzi się w maju,
• Dzieci Komunijne, które odwiedzają sanktuarium w czerwcu,
• Pracowników Przemysłu Mięsnego i Wędliniarskiego, pielgrzymujących w sierpniu,
• Leśników, Policjantów oraz indywidualnych pielgrzymów, którzy przybywają w różnych terminach.

Każda z grup wnosi swoje unikalne intencje i modlitwy, co czyni pielgrzymki do tego sanktuarium wyjątkowym doświadczeniem zarówno dla pielgrzymów, jak i dla lokalnej społeczności.

---

Oceń: Bazylika Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Dąbrowie Górniczej

---