Witold Starkiewicz

---

Życiorys

Witold Starkiewicz miał swoją edukacyjną podróż na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie zdobył dyplom w 1931 roku. Następnie pracował jako okulista w Warszawie oraz we Lwowie. Jego życiowym partnerem była Julia Latkowska, osoba związaną z rodzinną tradycją medyczną. Starkiewicz zaciągnął się do armii II Rzeczypospolitej i brał udział w kampanii wrześniowej w 1939 roku, a później został wzięty do niewoli w Oflagu II C Woldenberg, gdzie przebywał od 1939 do 1945 roku. Po zakończeniu wojny, w latach 1945-1948, pełnił rolę lekarza okulisty w Ludowym Wojsku Polskim, związał się z lotnictwem, a także pracował jako asystent na Uniwersytecie Warszawskim.

W 1948 roku Starkiewicz podjął decyzję o przeprowadzce do Szczecina, gdzie stał się jednym z inicjatorów Pomorskiej Akademii Medycznej. W tej uczelni pracował aż do przejścia na emeryturę w 1972 roku, specjalizując się w psychofizjologii wzroku. Jego życiową pasją było ulepszanie konstrukcji „sztucznego wzroku”, znanej jako elektroftalm Kazimierza Noiszewskiego. Starkiewicz pełnił różnorodne funkcje, w tym dziekana Wydziału Lekarskiego oraz rektora PAM, a w 1973 roku otrzymał tytuł pierwszego doktora honoris causa tej instytucji.

Witold Starkiewicz odszedł z tego świata w 1978 roku w Warszawie, a tego samego dnia zmarła jego żona, profesor Julia Starkiewiczowa. Oboje zostali pochowani na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B35-7-3).

Okres przed II wojną światową

Starkiewicz przyszedł na świat 3 września 1906 roku w Gołonogu, dziś będącym częścią Dąbrowy Górniczej. Był synem pediatry, Szymona Starkiewicza, oraz Kazimiery de domo Starkiewicz. W 1924 roku ukończył Gimnazjum im. Tadeusza Reytana w Warszawie, co zaowocowało rozpoczęciem studiów na Uniwersytecie Warszawskim. Początkowo zajmował się matematyką na Wydziale Przyrodniczym, ale wkrótce przeniósł się na Wydział Lekarski, gdzie uzyskał dyplom lekarza medycyny 11 czerwca 1932 roku.

Po ukończeniu studiów, Witold zrealizował roczną służbę wojskową w Szkole Podchorążych Sanitarnych Rezerwy CWS. Następnie został awansowany na podporucznika, a jego służba związała go z Centrum Wyszkolenia Sanitarnego, gdzie przeszedł staż lekarski w Szpitalu Szkolnym. Od 21 stycznia 1935 roku pracował w 1 Pułku Lotniczym na Okęciu, jako lekarz odpowiedzialny za zdrowie pilotów. W tym czasie rozpoczął badania z dziedziny psychofizjologii widzenia, koncentrując się na powidokach oraz ich wpływie na ostrość wzroku pilotów. Współpracował z Kliniką Oczną UW, w której publikował prace naukowe dotyczące swoich badań.

Okres II wojny światowej

W grudniu 1939 roku, jako dowódca plutonu sanitarnego, Starkiewicz wziął udział w kampanii wrześniowej, gdzie jego zadania obejmowały organizację punktów opatrunkowych Brygady, w szczególności podczas bitwy nad Bzurą oraz w obronie Warszawy. Po wojnie Witold Starkiewicz trafił do Oflagu XI b w Brunszwiku, następnie do Oflagu II C Woldenberg, gdzie pracował w obozowej przychodni, zajmując się prostymi zabiegami operacyjnymi. W tamtym okresie stworzył kilka przyrządów do badań wzroku oraz napisał swoją pierwszą książkę, która po wojnie została opublikowana jako monografia dotycząca optyki oka oraz szkieł okularowych.

Okres powojenny

W 1945 roku Witold Starkiewicz powrócił do Warszawy z żoną, która po wojnie przeszła przez Dulag 121 w Pruszkowie i została wysiedlona. Po wojnie pełnił funkcję szefa Oddziału Ocznego w warszawskim Szpitalu Wojskowym przy ul. 6-tego Sierpnia 33/35 (później znanej jako Nowowiejska 33), a w 1946 roku uzyskał stopień doktora medycyny, opierając się na badaniach powidoków, które prowadził przed wojną. Starkiewicz w 1947 roku wstąpił do PPR, a rok później uzyskał zwolnienie z wojska.

Następnie osiedlił się w Szczecinie, gdzie odegrał kluczową rolę w tworzeniu Pomorskiej Akademii Medycznej (PAM), aktualnie Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego (PUM). Jako kierownik Katedry Okulistyki, zorganizował Klinikę Oczną zlokalizowaną w Szpitalu Klinicznym nr 1. W późniejszych latach zajmował wysokie stanowiska akademickie, a także był aktywnym członkiem licznych towarzystw naukowych oraz redakcji czasopism poświęconych medycynie. W ciągu kariery zdobył szereg osiągnięć naukowych oraz dydaktycznych, co przyczyniło się do jego uznania jako jednej z najważniejszych postaci w polskiej okulistyce.

Kierunki badań i publikacje

Witold Starkiewicz jest autorem 111 prac naukowych, z czego ponad 30 zostało opublikowanych w językach obcych. Dodatkowo, napisał cztery monografie oraz dwa podręczniki. Jego wkład w naukę obejmował również pełnienie funkcji promotora w 18 przewodach doktorskich oraz mentora w dwóch przewodach habilitacyjnych. Główne zainteresowania badawcze Starkiewicza dotyczyły naukowych metod leczenia zeza oraz poszukiwań możliwości przywracania wzroku osobom niewidomym. Oprócz tego, jego publikacje obejmowały różnorodne zagadnienia związane z fizjologią i patologią wzroku oraz terapią, w tym:

• leczenie tkankami sposobem Fiłatowa (zob. Władimir Fiłatow); „Polski Tygodnik Lekarski”, nr 14, 1950 (Starkiewicz był jednym z pionierów w Polsce, którzy wykonywali przeszczepy rogówki),
• „Circumligatio meridionalis”. Innowacyjny sposób operacyjnego leczenia postępującej krótkowzroczności („Klinika Oczna”, nr 2, 1965),
• pierwsze próby leczenia postępującej krótkowzroczności za pomocą „Circumligatio meridionalis” („Klinika Oczna”, nr 6, 1967),
• psychofizjologia wzroku (1960),
• fizjologiczne podstawy wrażeń wzrokowych ze szczególnym uwzględnieniem wrażeń jasności i barw (1968),
• Physiologische Grundlagen der Helligkeits- und Farbempfindungen (1970),
• systematyka wrodzonych i nabytych zespołów chorobowych ze zmianami ocznymi (1975; skrypt wydany dla studentów PAM oraz lekarzy specjalizujących się w okulistyce po przejściu na emeryturę).

Część wyników badań Starkiewicz prezentował na znanych konferencjach i zjazdach okulistycznych, organizowanych przez towarzystwa naukowe, m.in. w Paryżu (1956, 1970), Leningradzie (1957), Brukseli (1958), Budapeszcie (1960), Innsbrucku (1963), Wiedniu (1964), Lucernie (1965), Chicago (1968), Lipsku (1968) oraz Londynie (1969).

Lokalizacyjna metoda leczenia zeza

Starkiewicz opracował teoretyczne oraz praktyczne podstawy lokalizacyjnej metody leczenia zeza. Na te podstawy składa się, utworzona przez niego, tzw. kinestetyczna teoria widzenia. Metoda, znana również jako „metoda szczecińska”, ma na celu unikanie zabiegów operacyjnych, co jest szczególnie ważne u dzieci. Po operacjach, które pozwalają na prawidłowe ustawienie gałek ocznych, konieczne jest przeprowadzanie ćwiczeń, które sprzyjają odtworzeniu nowej koordynacji przestrzenno-ruchowej przez pacjenta. Zapewnia to ponad 70% trwałych wyleczeń, co znacząco zapobiega powrotowi zeza. Ta metoda była przedmiotem wielu publikacji, w tym:

• W. Starkiewicz: Die Rolle des Muskelsystems in der Pathogenese und Therapie des Schielens (1963),
• W. Starkiewicz: Fizjologiczne podstawy leczenia zeza (1963),
• W. Starkiewicz, K. Strzyżewski: Stimulation of normal binocular vision while treating strabismus by localization method (1963).

Wraz z zespołem oddziału leczenia zeza, który był jednym z siedmiu oddziałów Zakładu Patofizjologii Narządu Wzroku, Starkiewicz przedstawiał zasady metody oraz wyniki badań jej efektywności na różnorodnych konferencjach naukowych oraz kursach dla lekarzy-praktyków, m.in. w Greifswaldzie (1965) i Szczecinie (1966). Wspólnie z Kazimierzem Strzyżewskim, w 1958 roku, zrealizował dwa filmy naukowe:

• Rola optycznych odruchów lokalizacyjnych w patogenezie i leczeniu zeza,
• Patologia widzenia dwuocznego.

Jego praca zatytułowana Wyniki leczenia zeza z zastosowaniem metody lokalizacyjnej, opublikowana w 1964 roku, została uhonorowana zespołową nagrodą I stopnia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej (1965). Dodatkowo, Starkiewicz otrzymał indywidualną nagrodę I stopnia w 1969 roku za osiągnięcia w tej dziedzinie.

Elektroftalm

Kolejnym istotnym kierunkiem badań Witolda Starkiewicza była dziedzina urządzeń, które mogą zastąpić wzrok osobom niewidomym. Proponował on modyfikację elektroftalmu Kazimierza Noiszewskiego, przeprowadzając wiele udanych prób prototypu urządzenia, które wykorzystywało bodźce dotykowe zamiast dźwiękowych. Starkiewicz był przekonany, że angażowanie słuchu w urządzenia dla ociemniałych jest niekorzystne, ponieważ stanowi on ich główne źródło informacji o otoczeniu. W jego koncepcji zastosowano zestaw 300 fotokomórek, których aktywacja uruchamiała wibratory pobudzające powierzchnię czoła pacjenta, tworząc uproszczony obraz otoczenia. Wyniki oraz koncepcja szczecińskiego elektroftalmu były publikowane zarówno w Polsce, jak i za granicą, na przykład:

• W. Starkiewicz, W. Kuliszewski: The 80-channel elektroftalm, prace lnternational Congress Technology Blindness (1963),
• W. Starkiewicz, W. Kuprianowicz, F. Petruczenko: 60-channel elektroftalm with CdSO4 photoresistors and forehead tactile elements; rozdział w książce Visual prothesis: the interdisciplinary dialogue (1971).

System wibratorów elektroftalmu, montowanych w hełmie noszonym na głowie niewidomego, został opatentowany przez współpracowników z Polskich Zakładów Optycznych. Osiągnięcia Starkiewicza w tej dziedzinie były wysoko oceniane. Prof. Jerzy Szaflik, krajowy konsultant w zakresie okulistyki oraz przewodniczący Polskiego Towarzystwa Okulistycznego, stwierdził:

„Był on okulistą, ale także miał solidne wykształcenie matematyczne i fizyczne. Wykorzystując swoją wiedzę stworzył urządzenie, które dawało osobom ociemniałym namiastkę widzenia.”

Projekty wynalazcze

Witold Starkiewicz był autorem 11 zgłoszonych projektów wynalazczych, które dotyczą budowy aparatów diagnostycznych oraz wspomagających leczenie, z czego sześć z nich zostało opatentowanych (na przykład, przyrząd do badania widzenia stereoskopowego z 1972 r.). Wśród jego najciekawszych wynalazków wymienić można:

• aparat do rozpoznawania barw przez niewidomych,
• aparat do badania lokalizacji optycznej za pomocą całego ciała,
• aparat do badania oceny odległości,
• elektroftalm wielokanałowy,
• synoptofor kinematograficzny.

Niektóre odznaczenia, wyróżnienia, upamiętnienie

Prof. Witold Starkiewicz był osobą, która znacząco wpłynęła na rozwój medycyny w Polsce, a jego osiągnięcia zostały wielokrotnie uhonorowane różnymi odznaczeniami.

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1974),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951, za wybitną działalność naukową w dziedzinie medycyny),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Order Sztandaru Pracy I Klasy,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955),
• Odznaka „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” (1951),
• Wpis do „Księgi Zasłużonych dla Ziemi Szczecińskiej”.

W 1973 roku, jego zasługi zostały dodatkowo docenione poprzez nadanie mu tytułu doktora honoris causa Pomorskiej Akademii Medycznej.

Po jego odejściu, w Szczecinie ulica, która wcześniej nosiła nazwę ul. Jabłonkowska, otrzymała imię prof. Witolda Starkiewicza, prowadząc do Kliniki Okulistycznej PAM. W celu uhonorowania jego pamięci, wmurowano tablice upamiętniające w budynku Rektoratu Pomorskiej Akademii Medycznej, w miejscu wejścia do Auli im. Witolda Starkiewicza oraz na ścianie Kliniki Okulistycznej.

W grudniu 1985 roku zorganizowano uroczystą sesję naukową, której tematem była kontynuacja myśli naukowej Witolda Starkiewicza. W tym samym roku imię Profesorów Starkiewiczów nadano nowemu szpitalowi w Gryficach. W 1997 roku na Pomorskiej Akademii Medycznej miał miejsce wykład dr. Andrzeja Lipińskiego dotyczący wkładu prof. Witolda Starkiewicza jako okulisty i współorganizatora Akademii.

Osiągnięcia Witolda Starkiewicza nie zostały zapomniane; w roku 2000 znalazł się na liście „Szczecinianie stulecia”, a w 2011 roku jego sylwetka została przypomniana w Biuletynie Okręgowej Izby Lekarskiej w Szczecinie, zatytułowanym „Vox Medici”.

W 2018 roku, na cześć Juli i Witolda Starkiewiczów, szczecińskie „Stowarzyszenie Czas Przestrzeń Tożsamość” postanowiło zasadzić młody dąb – „Drzewko Pamięci” na „Skwerze Pamięci” w Cmentarzu Centralnym.

---

Oceń: Witold Starkiewicz

---