Henryk Glass

---

Życiorys

Młodzieńcze lata, udział w powstaniu polskiego harcerstwa na Ukrainie naddnieprzańskiej

Henryk Glass, urodzony jako syn Karola, dyrektora fabryki mechanicznej, oraz Zofii z Carneeyów, uczęszczał do kijowskiego gimnazjum św. Katarzyny. Tam zaangażował się w działalność kół przysposobienia polskiej młodzieży, a także kierował jednym z ogniw tajnej Korporacji Uczniowskiej, stworzonej dla starszych uczniów. Należał do takich organizacji jak tajny Zet oraz Polskie Towarzystwo Gimnastyczne, znane jako tajny „Sokół”. Dzięki swoim wystąpieniom w Korporacji, 15 lutego 1915 roku wstąpił do tajnego Harcerstwa Polskiego.

Jesienią 1915 roku rozpoczął naukę w Kijowskim Instytucie Handlowym, z którego został ewakuowany do Saratowa. W tym mieście udało mu się zorganizować dwie drużyny harcerskie, jedną męską oraz drugą żeńską, przejmując rolę komendanta hufca. Związany z Polską Organizacją Wojskową (POW), zimą 1915/1916 ukończył szkołę podoficerską, jednakże odmówił przystąpienia do POW, argumentując swój wybór lewicowym charakterem tej jednostki.

W końcu 1916 roku Glass objął komendę II Kijowskiej Drużyny Harcerskiej. W grudniu tego samego roku został przybocznym Naczelnika Harcerstwa Polskiego Stanisława Sedlaczka, a wkrótce potem sekretarzem Naczelnictwa. Po rewolucji lutowej w 1917 roku, Harcerstwo Polskie przeszło do fazy jawnej działalności, a Henryk Glass, po ukończeniu kursu instruktorskiego, zyskał nową rolę jako instruktor.

Działalność harcerska i wojskowa

W lipcu 1917 roku Henryk zgłosił się jako ochotnik do I Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. J. Dowbora-Muśnickiego w Mińsku Litewskim, gdzie przydzielono go do kompanii inżynieryjnej 1 Dywizji Strzelców Polskich. Następnie wyruszył do Kijowa, aby podjąć naukę w Mikołajewskiej Szkole Artylerii. Po powrocie do I Korpusu, zajął się rekrutacją do wojska polskiego wśród młodzieży polskiej oraz rosyjskich junkrów.

W kwietniu 1918 roku zastał I Korpus Polskiego w trakcie rozbrajania przez niemieckie jednostki, co skłoniło go do powrotu do Kijowa oraz kontynuowania pracy harcerskiej. W 1917 roku został szefem Sztabu Skautowego, a latem 1918 roku dzielił się swoją wiedzą na Kursie Instruktorskim.

Na początku listopada 1918 roku, Glass pełnił rolę delegata na zjeździe harcerstwa w Lublinie, gdzie zdecydowano o utworzeniu Związku Harcerstwa Polskiego. Kontynuował naukę w Kijowskim Instytucie Handlowym, zdobijając dyplom wiosną 1919 roku, przy jednoczesnym kierowaniu 2 Kijowską Drużyną Harcerską.

Jego praca w strukturach POW oraz wywiadu wojskowego zaowocowała stworzeniem siatki harcerskich informatorów. 19 stycznia 1919 roku został mianowany p.o. Naczelnika tajnego Harcerstwa Polskiego na Rusi i w Rosji.

W czerwcu 1919 roku Czeka zidentyfikowała Glassa jako lidera harcerstwa, uznając organizację za wrogą i antyrewolucyjną. Po uzyskaniu ostrzeżenia przed aresztowaniem, Glass uciekł z Kijowa, przechodząc na polską stronę frontu poprzez Homel i Łuniniec.

W lipcu 1919 roku zgłosił się do Biura Wywiadowczego wojska polskiego, a następnie został członkiem Naczelnej Rady Harcerskiej, gdzie kierował Wydziałem Wschodnim.

W październiku 1919 r. podjął się wyjazdu do Kijowa, aby nawiązać kontakt z POW i zdobyć środki do działania wywiadowczego. Udało mu się przejść do Kijowa przy pomocy Polskiego Czerwonego Krzyża, aktywnie uczestnicząc w akcji ratunkowej Polaków w chaosie rewolucyjnym.

W trakcie wojny polsko-bolszewickiej, Henryk był aktywnym oficerem wywiadu, a latem 1920 roku dowodził grupą dywersyjną. Po zwolnieniu z wojska w październiku 1920 roku kontynuował edukację w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie, zgłębiając zagadnienia ekonomii politycznej oraz wychowania fizycznego.

W wolnej Polsce

24 października 1925 roku związał się małżeństwem z Feliksą Grabską, córką polityka i harcerką. Mieli wspólnie czworo dzieci, w tym Andrzeja Glassa. Kontynuował działalność harcerską, pełniąc rolę Naczelnika Głównej Kwatery Męskiej ZHP w latach 1921–1924 oraz zdobywając tytuł harcmistrza Rzeczypospolitej w 1927 roku.

Jako autor wielu prac dotyczących metodyki pracy harcerskiej, Glass znacząco wpłynął na kształt harcerstwa w Polsce, pisząc prace naukowe takie jak „Książeczka Harcerza” oraz „Gawędy z drużynowym.”

W 1935 roku był członkiem Wydziału Księgarskiego Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej.

Działalność w Porozumieniu Antykomunistycznym

W obliczu doświadczeń z Rosją bolszewicką, Glass skupił się na przeciwdziałaniu lewicowej propagandzie w harcerstwie. W 1921 roku, w Głównej Kwaterze Harcerzy, utworzył i kierował Wydziałem Wschodnim, a w 1925 roku pomógł założyć Porozumienie Antykomunistyczne, pełniąc obowiązki wiceprzewodniczącego aż do 1939 roku.

Porozumienie było niezależną i bezpartyjną organizacją, skupiającą działania na przeciwdziałaniu rewolucji społecznej w Polsce. Glass był również redaktorem miesięcznika „Bój z bolszewizmem”, propagującego antykomunistyczne poglądy.

Jego aktywność zwróciła uwagę władz sowieckich, które próbowały go zlikwidować. Glass uniknął niebezpieczeństwa, wykrywając próbę zamachową na swoje życie.

Głównym celem Porozumienia Antykomunistycznego była zbieranie informacji o ruchach komunistycznych w Polsce, co zaowocowało sukcesami w tej dziedzinie.

Kościół katolicki wspierał działalność Glassa, co zaowocowało bliską współpracą z wieloma hierarchami.

Działalność konspiracyjna podczas II wojny światowej

Glass, jako oficer rezerwy Wojska Polskiego, nie został zmobilizowany na początku wojny, ale po ewakuacji dotarł do Lublina, skąd dowodził oddziałami. Po dostaniu się do niewoli, zdołał uciec podczas transportu. Po powrocie do Warszawy włączył się w działalność konspiracyjną, współtworząc organizację Harcerstwo Polskie później wstąpił do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ).

W ZWZ objął dowództwo Grupy A, zajmującej się wywiadem antykomunistycznym, współpracując z narodowym podziemiem.

Jako że był celem zamachów komunistycznych, Glass był zmuszony korzystać z ochrony. Po uczestnictwie w powstaniu warszawskim oraz w warszawskich zmaganiach, uzyskał odznaczenie Krzyża Virtuti Militari V klasy oraz Złoty Krzyż Zasługi.

Po kapitulacji w 1944 roku, Glass zdołał wymknąć się z obozu w Ursusie, a następnie działał w Krakowie, nawiązując współpracę z organizacją NIE. Z powodu aresztowań liderów Polski Podziemnej postanowił na stałe pozostać w Londynie, gdzie uniknął aresztowania przez NKWD i UB.

Na obczyźnie

Po przybyciu do Wielkiej Brytanii, Glass żył pod fałszywym nazwiskiem Stanisław Jankowski. W 1952 roku został zdemobilizowany w stopniu majora. Prowadził badania nad komunizmem oraz publikował prace, uzyskując dyplom na London School of Economics. Jako księgowy kontynuował pracę zawodową aż do emerytury w 1966 roku.

Jego zaangażowanie w harcerstwo trwało nieprzerwanie do końca życia, a prace takie jak „Życie radosne” oraz „W pracy i w walce” potwierdzają jego aktywność oraz wkład w działalność harcerską. Po ukończeniu studiów uzyskał tytuł magistra nauk politycznych na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie, a w 1980 roku doktorat za pracę dotyczącą Porozumienia Antykomunistycznego.

Po jego śmierci w wieku 87 lat, został pochowany w Londynie. Prochy Henryka Glassa oraz jego żony sprowadzono do kraju w 2006 roku i złożono na warszawskich Powązkach.

Życie prywatne

Henryk Glass był żonaty od 1925 roku z Feliksą, córką Grabski. W ich związku przyszło na świat czworo dzieci, w tym syn Andrzej, który wyróżnił się jako konstruktora lotniczego, historyka i harcmistrza.

Upamiętnienie

Na mocy rozkazu wydanego 5 października 2008 roku, Henryk Glass otrzymał zaszczytny tytuł patrona Mazowieckiego Hufca Harcerzy Kresy, który działa w ramach Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej. To wyróżnienie podkreśla jego znaczenie w historii harcerstwa oraz zaangażowanie w działalność na rzecz młodzieży.

Książki Henryka Glassa

Henryk Glass, jako wpływowa postać w historii harcerstwa i myśli społecznej, pozostawił po sobie bogaty zbiór publikacji, które obejmują różnorodne tematy związane z edukacją, polityką i historią narodową. Oto niektóre z jego znaczących książek:

• Gawędy z drużynowym: zbiór rad i wskazówek dla instruktorów harcerskich, Warszawa 1923 (II wydanie Główna Kwatera Harcerzy, 1966 Londyn, Veritas),
• Harcerstwo a polityka, Poznań 1929,
• Harcerstwo jako czynnik odrodzenia narodowego, Warszawa 1924,
• Książeczka harcerza, wydanie I opracowane z T. Sopoćką, Kijów 1917; wydanie II Warszawa 1921,
• Na szlaku Chudego Wilka ISBN 83-910308-7-3,
• Zamach bolszewizmu na młodzież: dokumenty, Warszawa Płock, „Dobra Prasa”, 1927,
• Metody ekspansji komunizmu: dzieje ukształtowania systemu w latach 1919-1939 pod pseudonimem Stanisław Jankowski, Londyn 1982,
• Komunizm a dziecko, prawda o losie dzieci w ustroju komunistycznym, Płock-Warszawa 1928,
• Obrona Polski przed Bolszewizmem, Płock-Warszawa 1927,
• Sowiety wobec paktu Kelloga, Warszawa 1929,
• Rola kontrjaczejek w walce z akcją wywrotową komunistów, Warszawa 1929,
• Ofensywa gospodarcza sowietów, Warszawa 1931,
• Uwagi o rewolucji komunistycznej, Warszawa 1931,
• Walka z bolszewizmem. Miesięcznik: wszechstronny informator antykomunistyczny Pod redakcją tom I rocznik 1927, tom II rocznik 1928, tom III rocznik 1929, tom IV rocznik 1930, tom V rocznik 1931.

Jego prace są istotne dla zrozumienia nie tylko harcerstwa, ale także kontekstów politycznych i społecznych swojej epoki.

Odznaczenia

Henryk Glass był uhonorowany wieloma odznaczeniami, które potwierdzają jego wkład w obronę kraju oraz działalność na rzecz społeczeństwa. Wśród jego wyróżnień znajdują się:

• krzyż srebrny orderu virtuti militari nr 13085 (rozk. 512/BP 02.10.1944),
• krzyż kawalerski orderu odrodzenia polski,
• krzyż niepodległości,
• złoty krzyż zasługi z mieczami,
• krzyż armii krajowej.

---

Oceń: Henryk Glass

---