Zdzisław Badocha

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się w rodzinie wojskowej jako syn Romana Badochy, który służył w Korpusie Ochrony Pogranicza, a jego matką była Wanda z domu Tylec. Wczesne lata spędził w Czudzinie, miejscowości w powiecie Łuniniec.

W rezultacie obowiązków ojca, jego rodzina przeniosła się prawdopodobnie w 1937 lub 1938 roku do Nowych Święcian. Badocha rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego, które znajdowało się w odległości 12 km od jego nowego miejsca zamieszkania. W lutym 1938 roku dołączył do Związku Harcerstwa Polskiego, włączając się do drużyny harcerskiej imienia B. Głowackiego. Jako wyróżniający się harcerz zdobył Państwową Odznakę Sportową klasy trzeciej pierwszego stopnia, co świadczy o jego zaangażowaniu i aktywności w organizacji.

II wojna światowa

W czerwcu 1942 roku rozpoczął konspiracyjną działalność w szeregach Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, przystępując do 23. Ośrodka Dywersyjnego Ignalino-Nowe Święciany. Już przed majem 1943 roku objął dowództwo jednego z patroli 23. Ośrodka. Niestety, po wpadce i dekonspiracji, w maju 1944 roku stał się żołnierzem plutonu sierżanta Mieczysława Kitkiewicza, znanego jako „Kitka”, w 5. Wileńskiej Brygadzie AK, pod dowództwem mjr. Zygmunta Szendzielarza, znanego jako „Łupaszka”. Wziął czynny udział w zwalczaniu okupanta podczas walk o wyzwolenie Wilna, które miały miejsce w ramach operacji Ostra Brama.

6 lipca jego oddział przemieścił się do Puszczy Grodzieńskiej, gdzie 23 lipca w rejonie Porzecza został otoczony przez Sowietów, ale Brygadzie udało się rozproszyć. Badocha, wraz z innymi żołnierzami swojego plutonu, dotarł w sierpniu do okolic Białegostoku, gdzie został przydzielony do 4. zapasowego pułku piechoty stacjonującego w Dojlidach. W październiku zdezerterował, aby dołączyć w Kieturykach do 5. Brygady Wileńskiej, która była odbudowywana przez mjr. Z. Szendzielarza.

Na początku 1945 roku zyskał miano dowódcy plutonu w 4. szwadronie pod por. Marianem Plucińskim, znanym jako „Mścisław”. Od tego momentu nieprzerwanie staczał walki z jednostkami KBW, UB, MO, LWP oraz NKWD. W kwietniu jego oddział działał w rejonie Bielska Podlaskiego, Białowieży i Hajnówki. W maju, po koncentracji 1. i 4. szwadronów w Oleksinie, przeszedł na lewy brzeg Bugu, gdzie pozostawał aż do początku września, prowadząc działania głównie w powiecie Sokołów Podlaski. 22 maja zyskał awans na kaprala, a 15 sierpnia stał się podporucznikiem.

7 września, zgodnie z rozkazem Komendy Okręgu Białostockiego AK, oddziały 5. Brygady zostały zdemobilizowane. W okolicach początku października Badocha przybył do swojej rodziny w Dąbrowie Górniczej, przekazując im kolekcję zdjęć żołnierzy 5. Brygady z osobistymi dedykacjami. Następnie udał się na Wybrzeże Gdańskie, aby odwiedzić mjr. Z. Szendzielarza, który podjął decyzję o podporządkowaniu się ppłk. Antoniemu Olechnowiczowi, znanemu jako „Pohorecki”, komendantowi Ośrodka Mobilizacyjnego Wileńskiego Okręgu AK.

Powrót do walki

Na przełomie lutego i marca 1946 roku, 5. Brygada Wileńska wznowiła działalność zbrojną. W tej sytuacji podporucznik Badocha został dowódcą patrolu bojowego, z którym przeprowadził wiele akcji w województwach gdańskim i szczecińskim. Na początku kwietnia, po reorganizacji, zyskał ląd na dowództwo 2. szwadronu. 6 kwietnia mjr Z. Szendzielarz przekazał mu sygnet 5. Brygady, doceniając jego niezłomny wkład i poświęcenie w działaniach oddziału.

Jednym z obszarów, w których działał z sukcesem, były Bory Tucholskie. Dośród jego przeprowadzonych akcji znalazły się:

• 5 kwietnia – rozbrojenie patrolu wojskowego oraz zdobycie 12 karabinów maszynowych,
• 4 maja – likwidacja funkcjonariusza PUBP z Drawska, Jana Talpy, oraz rozbrojenie posterunku SOK,
• 19 maja – rajd samochodowy przez powiat starogardzki oraz część kościerskiego, z rozbrajaniem posterunków MO w Kaliskach, Osiecznej, Osieku, Skórczu, Lubichowie, Zblewie oraz Starej Kiszewie, gdzie milicjanci pozostawili posterunek i zostali oswobodzeni, a w Starej Kiszewie zostało rozstrzelanych wielu pracowników UBP, w tym lejtnant NKWD Piotr Szyniedzin, kierownik UB Jerzy Fajer, oraz kilku innych współpracowników,
• 21 maja – zatrzymanie i rozstrzelanie dwóch funkcjonariuszy PUBP z Koszalina – Edmunda Stankiewicza i Kazimierza Porczyka,
• 25 maja – starcie z grupą MO koło wsi Podjazy, gdzie poległ 1 milicjant i 1 funkcjonariusz UB, a 4 milicjantów odniosło rany.

Zawsze skrupulatnie rejestrował przejęcia uzbrojenia oraz sprzętu należącego do funkcjonariuszy MO i UBP.

Okoliczności śmierci

W odpowiedzi na działania 2. szwadronu, reżimowe władze zamierzały przeprowadzić akcję przeciwko Badocha, mobilizując znaczne siły UB, MO oraz KBW. Mimo to, porucznik Badocha kontynuował aktywną działalność, przeprowadzając w pierwszych dniach czerwca wspólne akcje z pozostałymi szwadronami 5. Brygady na posterunki MO w rejonie Dzierzgonia, Iławy oraz Sztumu. Po zakończonych operacjach, 2. szwadron zatrzymał się na zasłużony odpoczynek we wsi Tulice, niedaleko Sztumu.

10 czerwca, został zaatakowany przez grupę operacyjną UB oraz MO, co zakończyło się stratami dla przeciwnika – zginęło 2 funkcjonariuszy UB oraz 3 milicjantów, a 3 milicjantów odniosło rany. Zespół porucznika Badochy, pod mądrym dowództwem por. Olgierda Christy, zwanego „Leszek”, zdołał jednak się wydostać. Niestety, Badocha odniósł rany, które wymagały hospitalizacji w majątku Czernin, prowadzonym przez Ottomara Zielke, który od początku 1946 roku współpracował z 5. Brygadą, zapewniając jej wsparcie w zarządzanych przez siebie majątkach.

Jednak wkrótce po tym incydencie, Badocha został zadenuncjowany przez aresztowaną wcześniej łączniczkę, Reginę Żylińską, nazywaną „Regina”. 28 czerwca, ponad dziesięcioosobowa grupa operacyjna UB oraz MO z Malborka otoczyła majątek w celu aresztowania Badochy. Używając ognia broni palnej, próbował on wydostać się z okrążenia, lecz zginął od odłamka granatu.

Miejsce jego pochówku pozostaje do dziś nieznane. Rodzina Badochy dowiedziała się o okoliczności jego śmierci dopiero w latach 60-tych.

Odznaczenia i upamiętnienie

Zdzisław Badocha, znany również jako „Żelazny”, został uhonorowany w sposób szczególny za swoje niezwykłe działania podczas II wojny światowej i w czasach powojennych.

• Na dzień 15 maja 1946 roku, major Z. Szendzielarz złożył wniosek o przyznanie mu Krzyża Virtuti Militari, uznając jego zasługi i heroizm,
• W 2004 roku na ścianie kościoła w Czerninie zamontowano tablicę pamiątkową poświęconą jego pamięci,
• Odsłonięcie tablicy, upamiętniającej ppor. Zdzisława Badochę i dowodzony przez niego 2 szwadron 5 Wileńskiej Brygady AK, miało miejsce 17 września 2011 roku w Koszalinie, w kościele pw. Ducha Św.,
• Prezydent RP Bronisław Komorowski w 2015 roku pośmiertnie odznaczył go Krzyżem z Mieczami Orderu Krzyża Niepodległości, wyróżniając za wybitne zasługi w walkach o suwerenność Polski w latach 1939-1956,
• 28 czerwca 2016 roku, z okazji 70. rocznicy jego śmierci, odsłonięto pomnik Zdzisława Badochy przy dworze w Czerninie koło Sztumu,
• 1 Karlińska Drużyna Harcerzy ZHR nosi imię ppor. Zdzisława Badochy „Żelaznego”,
• 5 Gdyńska Drużyna Harcerzy ZHR również ma za patrona ppor. Zdzisława Badochę,
• Bohater ten patronuje również 5 Ursynowskiej Drużynie Harcerzy ZHR „Puszcza”,
• W 2016 roku Instytut Pamięci Narodowej wydał komiks „Żelazny”, stworzony przez Sławomira Zajączkowskiego i Krzysztofa Wyrzykowskiego, w ramach serii „Wilcze tropy”,
• 5 marca 2017 roku w Skórczu odsłonięto tablicę upamiętniającą Zdzisława Badochę pod pseudonimem „Żelazny”,
• W 2019 roku powstał film „ŻELAZNY – Legenda Wileńskiej Partyzantki”, stworzony przez SGRH GRYF i Studio JART,
• Ostatnim ważnym wydarzeniem było odsłonięcie 6 marca 2022 roku kamienia z tablicą poświęconą „Żelaznemu” w Tleniu, w Borach Tucholskich, obok stacji PKP i Centrum Czynnej Ochrony Przyrody Wdeckiego Parku Krajobrazowego.

Bibliografia, linki

Oto kluczowe źródła dotyczące Zdzisława Badochy:

• Zdzisław Badocha w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-56 – słownik biograficzny. – Wydawnictwo IPN, Kraków, Warszawa, Wrocław 2002, ISBN 83-89078-00-7,
• Piotr Niwiński – Okręg Wileński AK w latach 1944-1948 – Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, Warszawa 1999, ISBN 83-7233-057-3.

---

Oceń: Zdzisław Badocha

---