Strzemieszyce Małe

---

Pochodzenie nazwy

Nazwa Strzemieszyce Małe ma swoje korzenie w tradycji patronimicznej, analogicznie do nazwy Strzemieszyc Wielkich. Oba te terminy zostały stworzone na podstawie przydomku Strzemiesz. Już w XV wieku, jako część przysiółka Strzemieszyc Wielkich, miejsce to funkcjonowało pod nazwą Strzemieszyce Małe, znaną w łacińskich zapiskach jako Strmyeschycze minor.

Historia

Wczesne zapisy dotyczące Strzemieszyc Małych sięgają XIV wieku, kiedy to wieś była ofiarowana biskupom krakowskim. Wynika to z dokumentu znanego jako Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, spisanego przez Jana Długosza w latach 1470-1480, w którym opisano, że Strzemieszyce Małe posiadały 18 łanów, karczmę oraz łany sołtysie, przynoszące dziesięcinę w wysokości 20 grzywien. Z kolei inwentarz dóbr kapituły krakowskiej z 1645 roku odnotował 28 gospodarzy oraz ich obowiązki pańszczyźniane.

Pierwsze wzmianki dotyczące górnictwa kruszcowego związane są z XVI stuleciem, kiedy to wieś stała się terenem eksploatacji rud galeny i galmanu, wchodzących w skład klucza sławkowskiego. W roku 1550 znajdowała się tutaj kopalnia na Kawiej Górze, która należała do byłego żupnika sławkowskiego, Jana Porębskiego. Tego samego czasu prowadzona była również działalność wydobywcza w rejonie „na Strzemeskim” (dzisiejsze Zakawie) oraz wokół Lipówki, gdzie funkcjonowały dwie kopalnie – jedna z nich, „Lipie”, była w 1567 roku w rękach Wacława Waczka, podczas gdy druga znajdowała się na wschód od niej i pierwotnie była własnością Grzegorza Pabianka.

W roku 1790 dobra te stały się własnością rządową, a później trafiły do gminy olkusko-siewierskiej. W 1890 roku wieś liczyła 148 domów, w tym 97 w Małej Wsi oraz kolonii Kazdębie, 23 w kolonii Zakawie oraz 9 w kolonii Lipówka. Populacja Strzemieszyc Małych osiągnęła wówczas 1340 mieszkańców. Pierwotnie wieś należała do parafii Sławków, następnie, po 1335 roku, przeszła na chwilę do parafii Jaworzno, a od 1675 do 1911 roku do parafii Gołonóg. W kolejnych latach Strzemieszyce Małe znalazły się w parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Strzemieszycach Wielkich, a od 1957 roku w parafii pod wezwaniem Matki Boskiej Szkaplerznej w Strzemieszycach Małych.

Wówczas mieszkańcy podjęli działania zmierzające do budowy kościoła, którego wcześniej nie mieli. Znany jest list, który mieszkańcy wsi wystosowali do przewodniczącego Rady Państwa PRL, Aleksandra Zawadzkiego, w 1961 roku, z prośbą o zgodę na budowę świątyni. Zgoda na realizację projektu nadeszła dopiero w 1967 roku, a sam kościół wybudowano w 1968 roku. W XIX wieku stopniowo do Strzemieszyc Małych przyłączano kolejne przysiółki, takie jak Lipówka, Anna, Wojciechowice, Świerczyna, Kawia Góra, Kazdębie oraz Zakawie.

W tym okresie bliską współpracę z rządem miały dwie kopalnie galmanu, znajdujące się w Strzemieszycach Małych, które podlegały Głównej Dyrekcji Górniczej oraz Dozorstwu Olkusko-Siewierskiemu, znanym później jako Zachodni Okręg Górniczy. W 1820 roku powstała kopalnia „Anna”, która w szczytowym okresie zatrudniała 200 pracowników, w tym 50 górników. Niestety, zakończenie jej działalności miało miejsce prawdopodobnie w 1893 roku, kiedy jeszcze odnotowano wydobycie w wysokości 144 ton. Drugą kopalnią, „Kawia Góra”, zaczęła wydobycie w 1844 roku, a zamknięcie miało miejsce w latach sześćdziesiątych XIX wieku. Wokół tych kopalń oraz trzeciej, znajdującej się w Sławkowie – kopalni „Leonidas”, zaczęły powstawać nowe przysiółki, takie jak Anna, Kawa i Zakawie. W XIX wieku pracował tutaj oraz mieszkał Józef Cieszkowski, późniejszy naczelny zawiadowca kopalń rządowych Zachodniego Okręgu Górniczego w Dąbrowie Górniczej. Niestety, nie zachował się do dzisiejszych czasów dworek, w którym mieszkał.

W 1820 roku zorganizowano w Strzemieszycach Małych szkołę elementarną, a w 1934 przeniesiono ją do nowego miejsca, które funkcjonuje do dziś, jako Szkoła Podstawowa nr 19 w Dąbrowie Górniczej, zamknięta w 2000 roku. W czasie II wojny światowej Strzemieszyce Małe były miejscem działania kilku grup partyzanckich, w tym oddziału dowodzonego przez Henryka Miltona (pseudonim Ordon). Głośno w okolicy zrobiło się po zamordowaniu 19 listopada 1943 roku w Strzemieszycach Małych niemieckiego żandarma Ernesta Bergmanna. W 1944 roku na miejscowych pastwiskach manewrowało wojsko niemieckie, które kwaterowało w budynku szkolnym. Armia Czerwona wyzwoliła Strzemieszyce Małe pod koniec stycznia 1945 roku.

Do 1950 roku Strzemieszyce Małe były częścią gminy olkusko-siewierskiej, w latach 1950-1954 były w składzie gromady Strzemieszyce Wielkie, a do 1973 stanowiły sołectwo. W 1973 roku sołectwo Strzemieszyce Małe włączono do miasta Strzemieszyce Wielkie, a w 1975 roku zarówno Strzemieszyce Małe, jak i Strzemieszyce Wielkie przeszły do Dąbrowy Górniczej.

Ludzie związani ze Strzemieszycami Małymi

Na przestrzeni lat Strzemieszyce Małe były miejscem, w którym żyli i działali niezwykli ludzie, wyróżniający się w różnych dziedzinach. Wśród nich można wymienić:

• Józef Cieszkowski (ur. 8 marca 1798 w Czubrowicach, zm. 12 czerwca 1867 w Strzemieszycach Małych) – był to wybitny polski górnik, który odegrał ważną rolę w tworzeniu polskiego słownictwa fachowego w obszarze górnictwa. Tutaj, od 1834 roku, pełnił funkcję naczelnego zawiadowcy kopalni rządowych w Zachodnim Okręgu Węglowym w Dąbrowie Górniczej. Jego działalność obejmowała także poszukiwanie miejscowych złóż galmanu. Józef Cieszkowski mieszkał w dzierżawionym dworku w Strzemieszycach Małych od 1850 do swojej śmierci w 1867 roku.
• Jerzy Stanisław Oskierka-Kramarczyk ps. „Oskierka” (ur. 8 listopada 1890 roku, zm. 18 marca 1937) – major dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, który również pozostawił ślad w historii tego regionu.
• Arkadiusz Rybak (ur. 14 czerwca 1973 r.) – regionalista i popularyzator bogatej historii oraz kultury Zagłębia Dąbrowskiego. Jest także kustoszem Muzeum Miejskiego Sztygarka w Dąbrowie Górniczej, gdzie prezentuje lokalne dziedzictwo i wartości kulturowe.

---

Oceń: Strzemieszyce Małe

---